Wskazania do pracyPrzykładowe ćwiczenia:Ćwiczenia słuchu fonemowego:różnicowanie słów podobnie brzmiących (przykłady par obrazków: czapka – żabka, bucik – budzik);nazywanie wskazanych przedmiotów, których nazwy różnią się głoskami korelacyjnymi: dźwięczna – bezdźwięczna, ustna – nosowa, o różnym miejscu artykulacji;segregowanie obrazków ze względu na właściwości głoskowe w ich nazwach, np.: dźwięczne - bezdźwięczneĆwiczenia analizy i syntezy słuchowej:podawanie liczby głosek w wyrazie (analiza);podawanie głoski ze względu na jej lokalizację: pierwsza, druga ostatnia (czyli wyodrębnianie);podawanie liczby sylab w wyrazie;kończenie zaczętego wyrazu;podział lub synteza wyrazu: sylabowa, głoskowaUtrwalenie pamięciowych mechanizmów mowy, tzw. ciągów słownych:nauka wierszy, dni tygodnia, pór roku, grafomotoryczne:ćwiczenia rozmachowe mięśni rąk, np.: kreślenie w powietrzu dużych, płynnych, swobodnych ruchów w kształcie fal, ósemek, kół itp.: pogrubianie konturów; zamalowywanie dowolnej przestrzeni dużych płaszczyzn (kartony, arkusze szarego papieru, gazety) farbami, kredą, węglem;ćwiczenia usprawniające mięśnie dłoni i drobne mięśnie palców, np.: zamalowywanie małych przestrzeni kredkami; kreskowanie – wypełnianie rozmaitych konturów małymi kreseczkami przy zachowaniu kierunku od strony lewej do prawej; kopiowanie rysunków przez kalkę; zamalowywanie małych pól wg pełnych, rytmicznych, ciągłych i pulsujących ruchów pisarskich, np. obrysowywanie szablonów (od wewnątrz, zewnętrzni), rysowanie szlaczków w liniaturze szerszej, łączenie odpowiednich ćwiczeń funkcji wzrokowych:układanie obrazków z części (wg wzoru, z pamięci, bez wzoru);układanie liter z elementów przyrodniczych, patyczków ;wyszukiwanie par figur, cyfr, liter małych i dużych;wyszukiwanie ukrytych szczegółów, różnic na obrazku;wyszukiwanie takich samych symboli graficznych (figur, liter, cyfr) wśród wielu podobnychdobieranie jednakowych par przedmiotów, obrazkówĆwiczenia rozwijające myślenie wzbogacające słownik dziecka:układanie historyjki obrazkowej, określanie właściwej kolejności zdarzeń;próby określania zdarzeń, jakie mogły nastąpić wcześniej lub później (przewidywanie skutków i następstw);zabawa w kończenie zdań, np.: gdybym był czarodziejem to ..., gdybym umiał latać to ....;wzbogacanie pojęć np.: określenie ogólnej nazwy grupy przedmiotów, rozszerzenie słownika dziecka: pieczywo – bułka, chleb, rogal... .Układanie treści historyjki do obrazkówĆwiczenia manualnemalowanie farbami na dużych płaszczyznach;rysowanie i kolorowanie miękkimi kredkami i pisakami;rysowanie przez kalkę techniczną wzorów litero podobnych;wycinanie po liniach prostych, falistych, łamanych;lepienie z plasteliny, usprawniające grafomotorykę:Mocne zaciskanie dłoni. Dziecko zaciska dłonie w pięści, kciuki pozostają na zewnątrz. Następnie rozluźnianie dłoni, z pełnym wyprostowaniem palców i ich swobodnym rozluźnieniem (powtórzyć 10 razy).Pływanie „na sucho”. Wykonywanie rękoma ruchów jak przy pływaniu crawlem, a następnie jak w stylu grzbietowym (powtarzanie 10 razy);„Spacery palcami po stole” - w różnych ich zestawieniachrozłożenie dłoni na stole, dziecko unosi jednocześnie w obu dłoniach wymieniony palecRuchy naprzemienne, koordynacja półkul mózgowych (ćwiczenia poprawiające płynność ruchów gałek ocznych).Dotykanie na zmianę ręką lewego kolana i odwrotnie lewą ręką prawego kolana;dotykanie prawym lokciem lewego kolanaW pozycji na czworaka prostowanie prawej ręki i lewej nogi i odwrotnie;Skoki pajacykaPropozycje ćwiczeń usprawniających narząd wzroku:rysowanie wzrokiem (nosem) lekkim, płynnym ruchem różnych figur, spiral, okręgów, krzyżyków, iksów;obserwowanie światła latarki;zabawy z szybkim percepcji i pamięci wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo – obrazkowe (wg wzoru, z pamięci , bez wzoru);układanie liter z elementów przyrodniczych, patyczków;wyszukiwanie par figur, cyfr, liter małych i dużych;dobieranie takich samych par przedmiotów, z figurami geometrycznymi: wyszukiwani kształtów podobnych;uzupełnianie figur brakującymi elementamiĆwiczenia rozwijające myślenie wzbogacające słownik dziecka:zabawa w kończenie zdań: gdybym był czarodziejem to ..., gdybym umiał latać to ....;układanie treści historyjki do są ćwiczenia z zakresu matematyki:Rozwijanie operacyjnego myślenia w zakresie:ustalania stałości masy: obserwowanie i porównywanie różnych przekształceń masy (np.: ciasta, plasteliny) oraz cieczy: rozlewanie do różnych naczyń;porządkowanie elementów w zbiorze przy wyznaczaniu konsekwentnych serii: ustalanie, który z przedmiotów jest mniejszy od dziecka, a który większy (np.: większa w tym pokoju jest szafa i regał, a mniejsze krzesło i stół), układanie krążków o różnych wielkościach, średnicach, od najmniejszego do największego, układanie kawałków papieru w różnych odcieniach tego samego koloru od najjaśniejszego do najciemniejszego, ćwiczenia z zestawem klocków zwanych „liczby w kolorach” - porównywanie ich wielkości, porządkowanie według wielkości butów, talerzy, liści, marchewki, umiejętności dodawania i odejmowania:zabawy z liczydełkami, kolorowymi guziczkami – układanie działań dodawania i odejmowania na konkretach;gry planszowe z wykorzystaniem dwóch kostek (wyrzuconą liczbę oczek można sumować lub odejmować).Ćwiczenia usprawniające pamięć i koncentrację uwagi:Zabawy wprowadzające sekwencję, np.: głuchy telefon – dziecko ma dokładnie powtórzyć zdanie, które usłyszało; powtórz nr telefonu – zaczynamy od 3,4 cyfr – dziecko ma je powtórzyć; jedziemy na wycieczkę – zabawę zaczynamy mówiąc „jedziemy na wycieczkę i zabieramy ...”. Wymyślamy i wymieniamy na zmianę z dzieckiem rzeczy, jakie zabieramy na wycieczkę powtarzając przy tym już te wcześniej wymienione, np.:mama: „jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak”dziecko: „jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak i namiot”mama: „jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak, namiot i piłkę”dziecko: „jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak, namiot, piłkę i koc” – nauka krótkich rymowanych wierszyków, wyliczanek , również z wprowadzeniem towarzyszącym temu gestów;wymieniamy ciąg słów. Na ustalone wcześniej słowo lub grupę słów dziecko ma klasnąć, np.: na słowo lampa lub nazwy kolorów, potraw, szybko i wskazujemy części ciała. Dziecko ma je wskazywać na sobie. Dla zmylenia co jakiś czas wskazujemy na sobie jakąś inną część ciała inną niż wymieniamy – zadaniem dziecka jest wskazywać prawidłowo na podstawie usłyszanej instrukcji dziecku ilustrację i prosimy aby przez 30 sekund uważnie jej się przyglądało. Następnie zabieramy rysunek i prosimy o odpowiedzenie na rożne pytania dotyczące tego co znajdowało się na dziecku pewną sekwencję słów (np..: KOMIN, KACZKA, KANAPA, KRZESŁO, KROWA, KOT, KACZKA, KOGUT, KURA), a następnie prosimy aby powtórzyło wyrazy w tej samej kolejności;wystukujemy dziecku pewien rytm a następnie prosimy aby powtórzył. Przeprowadzamy kilka prób;Podaj kolejność za parawanem układamy w rzędzie kilka przedmiotów, odsłaniamy, dziecko przygląda się przedmiotom zapamiętując ich kolejność. Ponownie zasłaniamy parawanem a zadaniem dziecka jest wymienienie przedmiotów w analizy i syntezy słuchowej:wyklaskanie rytmu , który wystukał rodzic na bębenku;skakanie w rytmie, jaki wystukuje rodzic;wyklaskanie rytmu ułożonego z patyczkówI I I I II I II III I I II I I Ireagowanie klaśnięciem na daną głoskę;pokazywanie obrazków przedstawiających dany dźwięk: zegar (cyk, cyk), mucha (bzz), woda z kranu (kap, kap), bocian (kle, kle), dzwonek (dzyń, dzyń), pies (hau, hau)łączenie czerwoną kredką obrazków, których nazwy zaczynają się tą samą głoską;łączenie niebieską kredką obrazków, w których nazwach na końcu jest ta sama głoska;rysownie tyle okienek, ile jest głosek w nazwach przedmiotów znajdujących się na obrazkach;wyszukiwanie wyrazów zaczynających się od pierwszej głoski/sylaby wyrazu, który wypowiedział rodzic;głoskowanie przez rodzica wyrazów przedstawionych na obrazkach – zadaniem dziecka jest znalezienie odpowiedniego obrazka;wymyślanie wyrazów zaczynających się np.: od głoski „s” związanych z ubiorem (sukienka, spodnie, serdak, skarpety), z jedzeniem (ser, smalec, sok, surówka, słodycze);zabawa w kończenie wyrazów. Dorosły mówi początek wyrazu a dziecko kończy. Można posługiwać się obrazkami i wówczas dziecko znajduje wszystkie obrazki zaczynające się na daną sylabę, np.: Ma..., Ko..., Ba..., Ta... i grafomotoryczne:ćwiczenia ruchowe o charakterze relaksacyjnym (otrzepywanie rąk z wody, ćwiczenia ruchowo – oddechowe, zaciskanie i rozluźnianie mięśni), układanie różnych modeli z palców i palcami, malowanie grubym pędzlemślady – pozostawienie na papierze odcisków dłoni i stóp umoczonych w farbieobrysowywanie dłoni stóp, obrysowywanie konkretnych przedmiotów;rysowanie wg szablonów, rysowanie prostych schematów, rysowanie po śladzie, kalkowanie;próby samodzielnego rysunku, domalowanie brakujących utrwalające kształty liter i cyfr:wypełnianie konturów różnymi materiałami, np.: guzikami, wydzieranym papierem kolorowym, itp.;lepienie kształtów z różnych materiałów, np.: plasteliny, ciasta do jedzenia, kształtów liter i cyfr z różnych przedmiotów, np. klocków, kasztanów, kamyków ćwiczenia Denninsona (gimnastyki mózgu)Sowa (ćwiczenie usprawniające koncentrację, skupienie uwagi, zapamiętywanie, słuch, pamięć krótko i długoterminową, formułowanie myśli i zdań w pamięci, rozumienie ze słuchu, literowanie)masujemy mięsień kapturowy (na ramieniu),chwytamy go, jednocześnie przesuwając głowę w kierunku ramienia chwyconego mięśnia,wykonujemy głęboki wdech,odchylając głowę w przeciwną stronę wydychamy powietrze, stopniowo je wydmuchując tak, jak gdybyśmy gasili świeczki na torcie,następnie robimy to samo z mięśniem po przeciwnej stronie, - ćwiczenie wykonujemy każdą ręką trzy (ćwiczenia pomagające utrzymać równowagę, usprawnienia uczenia się, wyrabia prawidłową postawę ciała przy siedzeniu , koncentruje uwagę przy opanowywaniu materiału)ćwiczenie wykonujemy na miękkim podłożu (dywan, materac)siadamy, nogi zgięte w kolanach, ręce podparte z tyłu, odchylamy kolana i biodra raz w lewą, raz w prawą stronę, stopy trzymamy w linii samo ćwiczenie powtarzamy przy podparciu jedną ręką, następnie bez rąk, potem unieść stopy i wykonywać te same skręty bioder w lewo i w brzuszkiem (ćwiczenie uczące prawidłowego oddychania, zwiększające dotlenienie całego organizmu, wpływające na lepszą koncentrację uwagi)ręce spoczywają na dolnej części brzucha, unoszą się i opadają zgodnie z jego pracą;głęboki wdech i odliczanie w pamięci do trzech;wstrzymanie oddechu z odliczeniem w pamięci do trzech;wydech miarowy z odliczeniem w pamięci do trzech, tak jakbyśmy dmuchając chcieli utrzymać na wysokości twarzy piórko;w miarę ćwiczeń stopniowe wydłużanie wykorzystanej literaturyDanielewicz D., Pisula E., Terapia i edukacja osób z autyzmem, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa T., Pisula E., Przystosowanie społeczne dzieci z autyzmem, Wydawnictwo AWF, Warszawa M. za Carl H. Delacto, Dziwne, niepojęte. Autystyczne Dziecko, Fundacja Synapsis, Warszawa G., Dziecko z autyzmem i Zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu, ORE, Warszawa A., Praca terapeutyczna z dzieckiem ze spektrum autyzmu, SWPS, Warszawa T, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak, Warszawa E., Autyzm u dzieci. Diagnoza, klasyfikacja, etiologia, PWN, Warszawa E., Autyzm: fakty, wątpliwości, opinie, Wydawnictwo WSPS, Warszawa E., Małe dziecko z autyzmem, Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańska 2005.